موتورسیکلت (Motorcycle) وسیله نقلیه دو چرخ یا سه چرخی است که توسط نیروی یک پیشرانه (انجین) – بنزینی، دیزلی، برقی، هیدروژنی یا انواع دیگرسوخت ها و انرژی ها – به حرکت درمی آید. استاندارد ملی ایران به شماره ۷۵۵۸ موتورسیکلت را وسیله نقلیه موتوری دو، سه یا چهار چرخ یا دارای چرخهای دوقلو تعریف کرده است که با دسته بندی های امروزی رایج که سه چرخه های ATC (All Terrain Cycle) و چهارچرخه های ATV(All Terrain Vehicle) را نوعی موتورسیکلت میداند همخوانی دارد.
اولین موتورسیکلت
اولین موتورسیکلت ها حاصل اضافه کردن یک انجین به یک دوچرخه بودند و به همین دلیل به آنها دوچرخه موتوردار می گفتند. کلمات دیگری مانند Motorbike یا Bike نیز در زبان محاوره ای یا نوشتاری انگلیسی برای موتورسیکلت بکار می رود.
تلفظ کلمه موتورسیکلت در زبان فارسی از واژه فرانسوی Motocyclettes گرفته شده است.
نمونه های اولیه موتور
سابقه موتورسیکلت به نیمه دوم قرن نوزدهم و دوچرخه هایی که دارای پدال بودند برمیگردد. دردهه 1860 یک آهنگر فرانسوی در پاریس، بنام پییرمیشو (Pierre Michaux) شرکتی بنام میشو و شرکاء (Michaux et Cie) تاسیس کرد که درآن دوچرخه های پدال دار Velocipede یا Michauline را می ساخت. درسال 1867 پسرآقای میشو که ارنست نام داشت یک انجین بخاری (با نیروی بخار) را روی دوچرخه Velocipede سوارکرد. این دوچرخه موتوردار Michaux-Perreaux Steam Velocipede نام گرفت. اما سال قبل ازآن، یعنی 1866 شخصی بنام Pierre Lallement که ازکارمندان شرکت میشو و شرکا بود و ادعا می کرد که او هم درتوسعه نمونه اولیه دوچرخه موتوردار نقش داشته به آمریکا رفته بود و طرح این دوچرخه موتوردار را درآمریکا ثبت اختراع کرده بود.
اینگونه بود که طرح دوچرخه موتوردار پا به آمریکا گذاشت و در سال 1868 یک آمریکایی بنام Sylvester H. Roper، یک نمونه از Velocipede را با استفاده از یک بویلر ذغال سنگی و انجین دو سیلندر بخاری ساخت. اما او عمر زیادی نکرد و در سال 1896 درحال نمایش یکی ازموتورهایش جان خود را از دست داد.
همزمان (1868) درفرانسه نیز یک مهندس بنام Louis-Guillaume Perreaux برای مدلی از دوچرخه موتوردارMichaux-Perreaux Steam Velocipede که بویلر آن با الکل کار می کرد و دارای انجین تک سیلندر و دو تسمه انتقال نیرو بود گواهی ثبت اختراع گرفت. گرچه که تاریخ ثبت آن 1868بود ولی نشانه ای از اینکه این اختراع تا قبل از سال 1871 کار می کرده وجود ندارد.
درسال 1881 یک آمریکایی بنام Lucius Copeland بویلر کوچکی ساخت که میتوانست یک دوچرخه American Star High Wheeler را باسرعت 19 کیلومتربه حرکت درآورد. درهمان سال، او شرکت Northrop Manufacturing Co را برای تولید اولین موتوسیکلت ‘Moto-Cycle’ که عملا یک سه چرخه موتورداربود بنیان گذاشت.
تلاش برای تجاری سازی موتورسیکلت
درحقیقت اولین نمونه تجاری دوچرخه موتوردار، یک سه چرخه بنام Butler Petrol Cycle بود که در1884 بوسیله ادوارد باتلر(Edward Butler) درانگلستان طراحی و نمونه سازی شده بود. یعنی او دوسال قبل از اینکه کارل بنز(Karl Benz) اولین اتومبیل را اختراع کند طرح خود را درنمایشگاه Stanley Cycle Show لندن عرضه کرده بود.
سه چرخه موتوردار باتلر در سال 1888 در کارخانه Merryweather Fire Engine ساخته شد و یک انجین تخت چهارزمانه 600 سی سی که نیروی نیم اسبی آن مستقیما به چرخ های عقب منتقل میشد داشت. سایر مشخصات فنی این موتورسیکلت سه چرخ نیز برای زمان خود بسیار پیشرو بود ولی به دلیل مسایل مالی کار باتلر موفقیت تجاری پیدا نکرد.
موتورسیکلت دیگری که ازانجین احتراق داخلی و سوخت بنزین استفاده می کرد Petroleum Reitwagen نام داشت که در سال 1885 بوسیله دو مخترع آلمانی به نامهای گوتلیپ دایملر (Gottlieb Daimler) و ویلهلم مای باخ (Wilhelm Maybach) ساخته شده بود. فرمان این وسیله با دوچرخه ها متفاوت بود و ایستایی آن بوسیله دوچرخ کوچک که درطرفین چرخ عقب نصب شده بود (مانند سه چرخه بچگانه) تامین می شد.
دردهه 1880 چندین طرح و نمونه دیگر ازدوچرخه موتوردار، بویژه در انگلیس و آلمان و سپس آمریکا ظهور کرد و سازندگان زیادی وارد تغییر طراحی دوچرخه و استفاده از انجین احتراق داخلی برای آن شدند.
در سال 1894 اولین برند موتورسیکلت با تولید سری (چند صد تایی) بنام Hildebrand & Wolfmüller درآلمان پا به عرصه وجود گذاشت و ازهمین زمان کلمه موتورسیکلت رواج یافت.
درسال 1896 و در انگلستان شرکت موتورسیکلت سازی Excelsior – که ابتدا یک دوچرخه سازبود – شروع به تولید اولین موتورسیکلت خود کرد که عموم مردم می توانستند آن را بخرند. اولین موتورسیکلت تولید انبوه درآمریکا، در سال 1898 بوسیله Charles Metz ساخته شد که Orient-Aster نام داشت. همچنین در سال 1898، شرکت پژو اولین موتور خود را که مجهزبه انجین ساخت Dion-Bouton بودعرضه کرد. پژو قدیمی ترین شرکت موتورسیکلت سازی است که بطورپیوسته از1898 تا کنون مشغول تولید موتورسیکلت بوده است.
با پیشرفت و توسعه انجین های احتراق داخلی، طراحی موتورسیکلت نیز دچار تحول شد و به جای تبدیل دوچرخه ها، سازندگان وارد فاز طراحی موتورسیکلت ازپایه شدند و در اوایل قرن بیستم اولین شرکت های سازنده موتورسیکلت با تولید انبوه پا به میدان گذاشتند.
در سال 1901 شرکت دوچرخه سازی رویال انفیلد (Royal Enfield) اولین موتورسیکلت خود را – با یک انجین 239 سی سی و انتقال نیرو با تسمه به چرخ عقب – عرضه کرد.
درسال 1902، تریومف (Triumph) دوچرخه ساز دیگر انگلیسی موتورسیکلت ساخت خود را که مجهز به یک انجین بلژیکی بود عرضه کرد و سال بعد از آن تبدیل به بزرگترین سازنده موتورسیکلت با تیراژ سالیانه 500 دستگاه شد.
دیگر سازندگان انگلیسی، نورتون (Norton) و BSA بودند که به ترتیب در سالهای 1902 و 1910 ساخت موتورسیکلت را آغاز کردند.
درآمریکا در سال 1901، شرکت موتورسیکلت سازی Indian موتور Indian Single را با شاسی Diamond Frame طراحی کرد و شرکت Aurora انجین آن را برای آن ها ساخت. تولید این موتورسیکلت آبی رنگ در سال 1902 به 500 دستگاه و در سال 1913 به 32000 دستگاه رسید. شرکت هارلی دیویدسون نیزدر سال 1903 شروع به تولید موتورسیکلت کرد و قدیمی ترین موتورسیکلت روسی Rossiya نام داشت که در سال 1902 ساخته شد.
با فرارسیدن سال 1914 (شروع جنگ اول جهانی) موتورسیکلت ها صاحب شخصیت و فناوری مستقلی ازدوچرخه و دوچرخه های موتوردار شده بودند و فقط اجزایی مانند فنربندی و زین آنها به هم شباهت داشت.
موتورسیکلت ها در جنگ جهانی اول
درجریان جنگ بدلیل نقش مهمی که موتورسیکلت برای تامین ارتباط با خطوط مقدم پیدا کرد تولید آن بشدت افزایش یافت. اسب ها جای خود را به موتورسیکلت دادند و پیام رسانان، دیده بانان و پلیس های نظامی سوار بر موتور به ماموریت می رفتند. بیش از نیمی از ظرفیت شرکت هارلی دیویدسون در اواخر جنگ به قراردادهای نظامی اختصاص داشت.
درطی این جنگ، شرکت انگلیسی موتورسیکلت سازی تریومف بیش از سی هزار دستگاه موتور تریومف Type H به نیروهای متفقین تحویل داد. موتورسیکلتی که یک پیشرانه 499 سی سی چهار زمانه هوا خنک داشت و انتقال نیروبه چرخ توسط یک تسمه بود. این موتورسیکلت، اولین تریومفی بود که دیگر پدال دوچرخه مانند نداشت و کاملا یک موتورسیکلت بود. بسیاری این موتورسیکلت را اولین موتورسیکلت مدرن میدانند و آنقدر طرفدار داشت که اسم آنرا تریومف قابل اعتماد (Trusty Triumph) گذاشته بودند.
پس ازجنگ جهانی اول
در دوران پس از جنگ، ودرسال 1920 هارلی دیویدسون بزرگترین تولیدکننده موتورسیکلت در جهان بود که محصولات آن به 67 کشور صادر می شد.
درمیان سازندگان انگلیسی، موتورسیکلت Chater-Lea دو سیلندر و مدل دیگری که انجین تک سیلندر بزرگی داشت برجسته بود. این موتورسیکلت ساز، با استفاده از یک انجین دستکاری شده 350 سی سی ساخت Blackburne – که هم سازنده موتورسیکلت بود و هم تامین کننده انجین – توانست برای اولین بار رکورد سرعت 162 کیلومتر بر ساعت را در سال 1924 برای یک موتورسیکلت 350 سی سی ثبت کند. بعدا رکورد 165 کیلومتر بر ساعت را هم ثبت کرد و به همین دلیل، موتورسیکلت های Chater-Lea مورد توجه ورزشکاران شرکت کننده در مسابقات Isle of Man TT قرار گرفت. این موتورسیکلت ساز، بیشتر به دلیل تامین دراز مدت موتورسیکلت و سایدکار برای انجمن AA معروف شد.
اواخر دهه 1920 و اوایل دهه 1930 در آلمان، شرکت د.کا.و (DKW) بزرگترین موتورسیکلت ساز آن کشور بود. برند بی ام و (BMW) وموتورسیکلت های آن با انجین تخت دوسیلندر و گیربکس در یک پوسته و انقال نیرو توسط میل کاردان در 1923 به میدان آمدند.
تا سال 1931 تنها دوسازنده آمریکایی یعنی هارلی دیویدسون و ایندین (Indian) بودند که موتورسیکلت هایی برای مصارف کاری و تجاری می ساختند. رقابت بین این دو شرکت تا سال 1953 که کارخانه ایندین در ماساچوست بسته شد و شرکت رویال انفیلد انگلیس مالک برند ایندین شد ادامه داشت.
در دهه 1930 درانگلستان، بیش از 80 برند معروف و ناشناخته مانند Norton، Triumph،AJS، New Gerrard،NUT، SOS، Chell و Whitwood وجود داشت.
درسال 1937 موتورسوار ایتالیایی آمریکایی بنام Joe Petrali، رکورد سرعت موتورسیکلت های هزار سی سی را با یک موتورسیکلت هارلی دیویدسون (219 کیلومتر بر ساعت) شکست.
در آستانه جنگ دوم تقاضای موتورسیکلت و موتور های نظامی دراروپا بالا رفت. کارخانه BSA ازسال 1937 تا 1950، بیش از 126000 دستگاه موتورسیکلت به ارتش انگلیس تحویل داد. رویال انفیلد هم به همین منوال فعال بود و حتی یک موتورسیکلت 125 سی سی ساخته بود که می شد آن را از هواپیما به بیرون پرت کرد تا با چتر نجات فرود آید.
بعد ازجنگ دوم
با پایان جنگ، عده ای از سربازان که از فضای رفاقت و برادری، سرعت و خطرپذیری در زندگی جنگی دورشده بودند، راه تازه ای برای زنده کردن آن ایده آل ها یافتند و آن موتورسیکلت بود. آنها با شکل دهی انواع کلوپ و باشگاه موتورسواری فرهنگ تازه ای پایه گذاری کردند که بعدها بوسیله خلاف کاران ازمسیر خود منحرف شد. مارلون براندو، هنرپیشه معروف آمریکایی این قضیه را در سال 1953در فیلمی بنام وحشی (The Wild One) به نمایش گذاشت.
در اروپا داستان فرق می کرد و سازندگان موتورسیکلت به فکر طراحی و ساخت وسیله حمل و نقل راحت و ارزانی برای جمعیت پس ازجنگ بودند و جنبه های اجتماعی (مانند آمریکا) مطرح نبود. دراین دوران، پیاجو (Piaggio) که یک سازنده ایتالیایی بود موتورسیکلت وسپا را (1946) عرضه کرد و بسیارمورد توجه قرارگرفت. موتورسیکلت های انگلیسی، ایتالیایی و آلمانی به آمریکا صادرشدند و در نبود رقیب آمریکایی بازاری پیدا کردند.
درسال 1951، شرکت BSA دیگر موتورسیکلت ساز انگلیسی یعنی تریومف را خرید و با تولید 25 درصد موتورسیکلت های جهان، خود را تبدیل به بزرگترین موتورسیکلت ساز جهان کرد.
اما این NSU از آلمان بود که از سال 1955 تا 1959 بزرگترین موتورسیکلت سازجهان بود. جایگاهی که در سال 1959 به رقیبی ازژاپن یعنی هوندا واگذار کرد.
سازندگان انگلیسی موتورسیکلت یعنی BSA، Triumph وNorton تا اواخر دهه 1960 و اوایل دهه 1970 هنوز در برخی بازارها حضور فعال داشتند. اما با ظهور رقبای ژاپنی به سرکردگی هوندا کم کم از صحنه خارج شدند. ژاپنی ها پروسه طراحی و ساخت مدل های جدید را به سرعت انجام می دادند، محصولاتشان با کیفیت بود و قیمت مناسبی داشت. سازندگان انگلیسی نمی توانستند با آنها رقابت کنند و از دور خارج می شدند.
دردهه 1960 بود که نقش موتورسیکلت به عنوان یک ابزار کار و زندگی عوض شد و تبدیل به وسیله برای سبک زندگی جدیدی شد. وسیله ای برای نمایش جایگاه اجتماعی، فردیت، پزدادن طبقات تازه به دوران رسیده و ابزاری در دست سینمای هالییوود.
موتورسیکلت تبدیل به چیزهای دیگری هم شد: وسیله ای برای تفریح و ورزش و نمایش بی قیدی، نه ابزاری ضروری برای کار و زندگی.
شرکت هوندا که درسال 1948 تاسیس شده بود، درسال 1969 موتورسیکلت چهارسیلندر افسانه ای CB750 را عرضه کرد که قیمت مناسبی هم داشت. آرایش چهار سیلندر موازی دریچه تازه ای به دنیای قدرت و عملکرد موتورسیکلت ها گشود. کمی پس از هوندا، کاوازاکی شاهکاری بنام KZ900 را عرضه کرد. این دو سازنده به همراهی یاماها و سوزوکی بساط موتور سیکلت های انگلیسی را برچیدند.
تعالی صنعت موتورسیکلت ژاپن روی تمام بازارهای غربی اثر گذاشت. خیلی از شرکت های ایتالیایی یا تعطیل شدند یا بزور به حیات خود ادامه می دادند. در دهه 1960 فروش بی ام و بشدت کاهش یافت ولی دوباره در سال 1970 با معرفی موتور های سری Slash-5 دوباره جان گرفت.
ازدهه 1960 تا 1990 موتورسیکلت های دوزمانه کوچک محبوب بودند. بخشی از این محبوبیت به دلیل کارهای پیشروی بود که دو مهندس آلمان شرقی بنامهای Daniel Zimmerman و Walter Kaaden در زمینه فناوری موتورسیکلت های دو زمانه دردهه 1950 انجام داده بودند. این ایده ها بعد ازفرار و پناهنده شدن Ernest Degner – که مهندس کارخانه MZ آلمان شرقی بود در سال 1961، به شرکت سوزوکی ژاپن راه یافت. ارنست دگنر که یک مهندس عالی موتورسیکلت بود فورا به استخدام شرکت سوزوکی درآمد و باعث ترقی جهشی این شرکت شد.
در آمریکا هارلی دیویدسون وضع خوبی نداشت اما به لطف محصولات خاص خود، قوانین گمرکی آمریکا و ملی گرایی آمریکاییان توانست به حیات خود ادامه دهد. این سازنده انجین V شکل 45 درجه ای را – که ارتعاشات زیادی دارد – ولی صدای غرش خوبی دارد حفظ کرد.
درسال 1977، بی ام و موتورسیکلت R100RS را با بادگیر و فلاپ یکپارچه به بازار عرضه کرد و دنیای موتورسواری ادونچری را با معرفی موتورسیکلت دوگانه اسپرتی R80G/S در سال 1980 دگرگون کرد. بی ام و در سال 1988 اولین موتورسیکلت سازی بود که سیستم ضد بلوکه ترمز(ABS) را برروی مدلهای K100RS-SE و K1 اریه کرد.
موتورسیکلت در قرن بیستم
غول های ژاپنی هوندا، یاماها، سوزوکی و کاوازاکی امروزه همچنان بر بازارها تسلط دارند. اگر چه هارلی دیویدسون هنوزبه حیات خود ادامه می دهند ولی با مشکلات زیادی روبرو است. شرکت آمریکایی موتورسیکلت سازی ویکتوری که در سال 1998 تاسیس شده بود در سال 2017 تعطیل شد. شرکت ایندین نیز کماکان فعال است وتولیداتی مشابه هارلی ارایه می کند.
در این سال ها شاهد روند پیوسته ای از ظهور مجدد برند های قدیمی انگلیسی و اروپایی بوده ایم. تریومف، دوکاتی، بنلی، رویال انفیلد و جاوا از آن جمله اند. نیروهای جدید در صنعت و بازار موتورسیکلت جهان چین و هند هستند که بشدت در حال توسعه این صنعت و بهره برداری از شرایط جدید در بازارهای جهانی اند.
تقاضای زیادی برای موتورسیکلتهای کوچک و ارزان در کشورهای درحال توسعه شکل گرفته و خیلی از تولیدکنندگان تازه وارد چینی و هندی درکشورهای توسعه یافته نیز در حال گسترش بازار خود شده اند. باجاج، هیرو و تی وی اس هندی و زونتس، زونکشن، سی اف موتو، Grand River (Haojue brand), Lifan, Loncin, Zongshen, Jialing, Jianshe, Qianjiang, Haojin, Shineray, Bashan, Jonway, Wuxi Futong and Cyclone و ده ها اسامی دیگر از چین، بازیگران جدید صنعت موتورسیکلت دنیا هستند.
موتورسیکلت تاکسی درخیلی ازکشورها پدیده رایجی شده، اسکوتردر شهرهای شلوغ و پرترافیک طرفداران زیادی پیدا کرده و تولید و استفاده از موتورسیکلت برقی درهمه جا روبه گسترش است. فناوری موتورسیکلت و بازار موتور به سرعت در حال تغییر است.
