13 نکته مهم انتخاب و تعویض روغن موتورسیکلت

یکی از موضوعاتی که همواره ذهن دارندگان انواع موتورسیکلت را به خود مشغول کرده و به اشکال مختلف از ما پرسیده می شود روغن موتورسیکلت است. با توجه به حجم زیاد اینگونه سوالات و اهمیت آن ها، بر آن شدیم تا در چند گزارش پژوهشی اطلاعات کاملی را در اختیار علاقمندان بگذاریم. دراین گزارش به 13 نکته و سوال رایج پاسخ میدهیم.

• روغن موتور موتورسیکلت خود را طبق توصیه سازنده عوض کنید و آن را به تاخیر نیاندازید.

شرکت های سازنده موتورسیکلت نمی خواهند به شهرتی که دارند لطمه وارد شود. بنابراین به توصیه هایی که در دفترچه شده عمل کنید. سازندگان موتورسیکلت داخل موتورسیکلت های نو را – غیر از موتورسیکلت های گران قیمت ریس یا آفرود – با روغن های ارزان پر کرده و تاکید می کنند حتما پس از رسیدن به 200 کیلومتر آن را عوض کنید. این نکته سبب سوتفاهم برخی شده و تصور می کنند که سازندگان یا تامین کنندگان اصلی، این کار را برای صرفه جویی در قیمت می کنند!

اما واقعیت چیز دیگری است و این کار آنها علت دیگری دارد. روغن ارزان و کم کیفیت توانایی روانکاری کمتری دارد و در نتیجه به روند سایش و به اصطلاح براده برداری اولیه انجین نو کمک نموده و آب بندی زودتر انجام می گیرد. تاکید بر تعویض روغن پس از رسیدن به 200 کیلومتر را جدی بگیرید. بخصوص که سبب باطل شدن گارانتی می شود. این تاکید بدان معنا نیست که چند ده کیلومتر بالاتر  انجین آسیب می بیند، بلکه مرزی است که مناسب ترین موقع برای نخستین تعویض روغن است و باید به آن عمل شود.

در موتورسیکلت های آفرود و ریس گران قیمت که انجین و قطعات با فناوری های پیشرفته و دقت بالایی ساخته می شوند از همان ابتدا برای موتورسیکلت از روغن مرغوب استفاده می کنند. این انجین ها عملا نیازی به آب بندی ندارند. ولی در این موارد نیز راهنمای عمل شما باید دفترچه راهنمای موتورسیکلت باشد.

• آیا باید حتما از برند روغن توصیه شده در دفترچه موتورسیکلت استفاده کرد؟

اجباری به این کار ندارید به شرطی که روغنی که در نظر می گیرید همان مختصات روغن توصیه شده را داشته باشد. توصیه به استفاده از روغن با برند خاص می تواند با انگیزه های تجاری بین سازندگان موتورسیکلت و تولید کنندگان روغن موتور باشد. ولی این نکته را نیز درنظر بگیرید که معمولا سازندگان در ارتباط مستقیم با یکی از تولید کنندگان روغن موتور هستند تا با بهترین نوع روغن، انجین آنها بهترین عملکرد را نشان دهد.

• آیا می توان کسری روغن را با نوع دیگری پر کرد؟

تا مجبور نشده اید چنین کاری نکنید. زیرا افزودنی های مورد استفاده در روغن ها شامل ترکیبات پیچیده ای هستند و مخلوط شدن آنها با یکدیگر خواص روغن را تغییر داده یا رسوب می دهد. اما اگر روغن انجین کافی نیست و به روغن مناسب دسترسی ندارید و خطر آسیب دیدگی انجین وجود دارد، از هر روغن موتور مناسب در دسترس استفاده کرده و حتما در اولین فرصت اقدام به تعویض روغن موتورسیکلت تان کنید.

• آیا می توان از روغن خودرو در موتورسیکلت استفاده کرد؟

انجین، جعبه دنده و کلاچ در خودروها سه بخش مستقل از هم اند. خودروها در انجین خود از یک نوع روغن و در جعبه دنده از نوع دیگری (واسکازین) استفاده میکنند. کلاچ خودروها هم سیستم خشک و بدون روغن است.

اما انجین، جعبه دنده و کلاچ بیشتر موتورسیکلت ها در یک پوسته قرار دارند و با یک نوع روغن روانکاری می شوند. موضوع دیگر این است که انجین موتورسیکلت ها با دور بالاتری از موتور خودرو کار می کند و روغنی نیاز دارد که از کیفیت بالاتری برای تحمل گرما و فشار بیشتر ناشی از سرعت گردش سریع تر پیستون و قطعات مرتبط داخل انجین، برخوردار باشد. روغن خودرو تحمل دور بالاتر انجین های موتورسیکلت را ندارد.

به علاوه روغن خودرو، فاقد افزاینده های لازم و مناسب برای روانکاری دنده های گیربکس و صفحات کلاچ تر موتورسیکلت می باشد. ریختن روغن خودرو در داخل موتورسیکلت سبب لغزش صفحه کلاچ و در نهایت باعث آسیب زدن به انجین، گیربکس و کلاچ می شود. بخصوص آنکه از سال 1998 میلادی و بدنبال بکارگیری فناوری های پیشرفته در ساخت موتور خودروها، روغن خودروها با افزودنی های خاصی فرموله می شود که با انجین موتورسیکلت سازگاری ندارد و احتمال آسیب را افزایش می دهد.

بنابراین اصولا نباید روغن خودرو را داخل موتورسیکلت بریزید مگر آنکه روغن مناسب موتورسیکلت به هیچ وجه دراختیار شما نباشد. ولی باید در اولین فرصت روغن را با روغن مخصوص موتورسیکلت عوض کنید.

• علت کم کردن روغن در انجین چیست؟

همواره مقداری از روغن بخار می شود. آنهایی که اطلاعات فنی کافی ندارند فقط آن را نشانه روغن سوزی می دانند در حالی که علت اصلی – در انجین سالم- گرمای بسیار زیاد داخل سیلندر و تبخیر روغن است. دمای داخل انجین خیلی زود به 250 درجه سانتیگراد می رسد! دمای بخش بالای سیلندر که سوختن در آن انجام می گیرد تا 2500 درجه افزایش می یابد و دمای سوپاپ ها که در برابر انفجار قرار دارند به 800 درجه سانتیگراد هم می رسد. دمای بدنه سیلندر نیز تا 300 درجه بالا می رود. در چنین شرایط دمایی، مقداری از روغن پایه(معدنی) تبخیر می شود ولی افزودنی های روغن کماکان پایداری می کنند.

روغن تبخیر شده از راه لوله کنترل فشار انجین که به ورودی هوا راه دارد به داخل سیلندر کشیده شده و می سوزد. بنابراین آنگونه که برخی تصور می کنند روغن از رینگ به داخل سیلندر نشست نمی کند بلکه از طریق تبخیر و خروج از لوله فشار وارد سیلندر می شود.

معمولا برای حل مشکل افزایش تبخیر -که در بالای 150 هزار کیلومتر کارکرد انجین روی می دهد- از روغنی با گرانروی بیشتر از آنچه سازنده توصیه کرده استفاده می کنند.

در موتورسیکلت های روغن خنک که برای کاهش دمای انجین روغن در رادیاتور به گردش در می آید به نسبت انجین های آب خنک، تبخیر روغن بیشتر است.

در آزمون تبخیر روغن موسوم به «نواک»، تا 13% حجم روغن های با گرانروی  15W40 تبخیر می شود. به همین دلیل است که توصیه می کنند روغن انجین با رسیدن به 1000 کیلومتر عوض شود. روغن های کاملا سنتتیک در شرایط مشابه تنها 5% تبخیر می شوند. برخی شرکت های سازنده روغن هم توانسته اند با استفاده از افزودنی هایی که اختراع کرده اند، تبخیر روغن های پایه معدنی را تا حدود 7% کاهش دهند!

• آیا سیاه شدن زود هنگام روغن جدید نشانه کیفیت پایین تر آن است؟

اگر پس از ریختن روغن مشاهده کردید که روغن زودتر از موعد سیاه شد نگران نباشید. به احتمال زیاد این موضوع نشانگر کیفیت کمتر روغن قبلی و حل شدن رسوبات قبلی در روغن جدید است. بخاطر داشته باشید یکی از انواع افزودنی ها به روغن، پاک کننده ها هستند.

به همین ترتیب اگر انجین موتورسیکلت شما زیاد کار نکرده و قدیمی نیست و پس از ریختن روغن مرغوبی که خواص پاک کننده بالایی دارد متوجه کم شدن و سوختن روغن شدید نتیجه نگیرید که انجین به روغن سوزی افتاده است. معمولا در چنین شرایطی تا پاک شدن کامل بدنه سیلندرمقدار کمی روغن از رینگ به داخل سیلندر نشت کرده و سوخته می شود و بتدریج مشکل برطرف می شود.

• فرق روغن خوب با روغن بد چیست؟

کیفیت روغن بستگی به مرغوبیت روغن  پایه برای ساخت و انواع افزودنی های مورد استفاده و مقدار آنها دارد. معمولا بین70% تا 80%  حجم یک روغن را، روغن پایه و بقیه آن را افزودنی ها تشکیل می دهند. بسته به نوع روغن 10 تا 20 نوع افزودنی به روغن پایه افزوده می شود!

همه سازندگان روغن ادعا می کنند که از بهترین مواد استفاده می کنند و بهترین فرمول را بکار می بندند. ولی اثبات این نکته تقریبا امکان ناپذیر است. سایش ناشی از کم و زیادی کیفیت روغن بتدریج و طی زمان اتفاق می افتد و عواملی مانند چگونگی راندن و گاز دادن به موتورسیکلت یا رعایت و عدم رعایت گرم کردن و راه افتادن نیز در آن موثر است. بنابراین دراین موارد، اثبات موضوع کار بسیار دشوار و فنی می باشد.

بطور خلاصه بهترین روغن باید از مرغوبترین روغن پایه با بهترین و بیشترین افزودنی ها ساخته شده باشد تا بنحو موثری قطعات را روغنکاری و آلودگی ها را در روغن حل نموده و در برابر خوردگی بیشترین پایداری را داشته باشد و به بهترین وجه لایه ای از روغن را به سطح قطعات داخل انجین بچسباند و تا مدت زیادی پس از خاموش شدن انجین آن را بر روی قطعات نگه دارد.

گرانی روغن بخاطر استفاده از روغن پایه مرغوب و افزودنی های بیشتر است. این در جایی است که حساب و کتاب و کنترل در کار باشد. در بسیاری از کشورها روغن موتور با کیفیت راهی به بازار ندارد و مشخص نیست قوطی روغن را کجا، چه کسی و با چه موادی پر کرده است!

• آیا غوطه ور شدن قطعات انجین در روغن سبب افزایش عمر انجین می شود؟

خیر، روغن بیش از اندازه بخشی از نیروی انجین را تلف می کند! ریختن روغن بیش از اندازه سبب ایجاد وضعیتی موسوم به فرسایش هیدرواستاتیک و هیدرودینامیک می شود. بهترین وضعیت برای روانکاری قطعات داخل انجین حالتی است که ورقه نازکی از روغن بین قطعات باشد. ایده ساخت کارتل خشک برای انجین های پیشرفته سرعتی، مرتبط با همین پدیده و برای کاهش فرسایش هیدرواستاتیک و هیدرودینامیک است.

• اگر از موتورسیکلت استفاده نمی کنیم در چه فواصل زمانی باید روغن آن را عوض کنیم؟

روغن را با توجه به توصیه سازنده باید عوض کرد که پس از پیمایش مسافت معین یا رسیدن به یک سال از زمان ریختن روغن است. بنابراین اگر از موتورسیکلت خودتان استفاده زیادی هم نکرده اید ولی یکسال از زمان ریختن روغن در آن گذشته بخاطر پدیده اکسیداسیون یا هوازدگی روغن و رسوب کردن آلودگی ها که به شکل لایه سختی به فلز می چسبد، باید اقدام به تعویض روغن کنید.

اگر از موتورسیکلت بیشتر از یکسال استفاده نخواهید کرد، حتما روغن آن را قبل از خواباندن تعویض کنید و هنگامی که می خواهید بار دیگر آن را مورد استفاده قرار دهید مجدد روغن را عوض کنید.

• برای جلوگیری از اکسیده شدن روغن اضافی چه باید کرد؟

بایستی روغن اضافی همواره در ظرف فاقد هوا نگهداری شود. بنابراین روغن اضافی را باید در ظرفی که همه آن پر شود و جای خالی برای هوا باقی نگذارد نگهداری کنید.

برخی شرکت های سازنده بجای قوطی فلزی و پلاستیک معمولی از کیسه های لاستیکی استفاده می کنند تا بتوانید پس از استفاده از مقداری از روغن،  باقی مانده هوای داخل کیسه را تخلیه کرده و درب آن را ببندید. استاندارد نگهداری روغن موتور سه سال است. اگر بیش از سه سال از تاریخ تولید آن گذشته آن را برای کاری دیگری در نظر بگیرید.

• از ریزه کاری های فنی مسابقات کراس و ریس برای موتورسیکلت خود الگو برداری نکنید!

موتورهای مسابقه ای در شرایط خاص و محدوده زمانی معینی استفاده می شوند و اندکی افزایش در قدرت، نقش تعیین کننده ای در نتیجه مسابقه دارد. به همین دلیل روغن های مخصوصی برای مسابقات تهیه می کنند که اندکی رقیق تر است و حداکثر 3 تا 5 درصد (به دلیل کاستن از غلظت روغن و در نتیجه کاهش مقاومت داخلی قطعات) نیروی انجین را افزایش می دهد.

مسابقات کراس و ریس در مدت مشخصی مثلا 45 دقیقه برگزار می شود و مهمترین مشخصه روغن در این مسابقات تضمین کارکردن بدون مشکل سیستم کلاچ و لیز نخوردن صفحات است. بنابراین فرمولاسیون روغن متمرکز بر حفظ این کیفیت شده و مشخصات دیگر مانند دوام و عمر روغن اهمیت زیادی ندارد. بی دلیل نیست که روغن موتور را پس از اتمام مسابقه تعویض می کنند.

برخی بدون توجه به نکات مهمی که حرفه ای ها در این باره در نظر می گیرند به این خیال می افتند که با ریختن روغن سبک تر قدرت انجین موتورسیکلت خود را افزایش دهند. این افراد توجه نمی کنند بلافاصله پس از مسابقه روغن موتورسیکلت مسابقه ای را عوض می کنند! استفاده از روغن سبک تر برای موتورسیکلت های معمولی و ارزان قیمت زیان آور است. بخصوص برای موتورهای جاده ای، شهری یا آفرود که در شرایط دشواری کار می کنند و نیاز به روغن مناسب برای کار در محدوده بزرگی از تغییرات دما دارند، نباید از روشی که برای مسابقات استفاده می شود تقلید شود.

• آیا با استفاده از روغن های دارای افزودنی های خاص باز هم نیاز به گرم کردن انجین داریم؟

پاسخ کوتاه آری است. روغن در دمای پایین چسبندگی بیشتری دارد و دیرتر از زمانی که هوا معتدل یا گرم باشد به همه قطعات انجین می رسد. بنابراین بسته به میزان سردی هوا حتما یکی دو دقیقه موتور را گرم کنید. موتورسیکلت را روشن کنید و سپس به کارهای ضروری مانند پوشیدن دستکش، بارانی و کاسکت برسید تا فرصتی برای گرم شدن انجین داده باشید. سپس یکی دو دقیقه آرام و با دور کم برانید. این روش ساده و بدون هزینه نقش مهمی در کاهش استهلاک و طولانی شدن عمر قطعات داخل انجین دارد و به زمان کوتاهی که صرف آن می کنید می ارزد. به همین ترتیب در هوای سرد و زمانی که انجین نیز سرد است از کارهای بی موردی مانند استارت زنی و روشن و خاموش کردن پی در پی خودداری کنید.

• نکته آخر

قدرت روانکاری روغن پس از مدت مشخصی کارکردن، و همچنین خود به خود و به مرور زمان کم می شود. ابتدا افزودنی هایی که نقش مهمی در کیفیت روغن دارند خواص خود را از دست می دهند و بعد خاصیت روانکاری روغن کم می شود. برای نمونه پس از مدت مشخصی ماده افزودنی که سبب قطبی شدن و چسبیدن ملکول های روغن به سطوح فلزی داخل انجین می شود بی خاصیت می شود. حتی اگر انجین روشن نشده باشد هوا خوردن روغن در داخل کارتل آن را اکسیده کرده و از خواص آن کم می کند. برخی دچار این سوتفاهم می شوند که بهترین کار استفاده از گرانترین روغن موتور است. چنین نیست و بسا که روغن گرانتر برای استفاده در انجین با فناوری پایین تر نامناسب باشد و سبب فرسایش بیشتر شود. در دفترچه های راهنمای موتورسیکلت درج شده که از چه گرانروی(ویسکوزیته) باید استفاده کنید و در چه دوره زمانی روغن را تعویض کنید. مهمترین کار دانستن این دو نکته است.

اگر شما از اسکوترها استفاده می کنید و یا تمایل دارید در مورد روغن های مناسب اسکوتر ها هم اطلاعاتی داشته باشید می توانید به مقاله ما در این مورد نیز مراجع کنید.