راهنمای انتخاب کلاه ایمنی موتورسواری

تجهیزات ایمنی بخش جدایی ناپذیر موتورسواری است. راننده و ترک نشین موتورسیکلت از راننده و سرنشین خودرو بمراتب آسیب پذیرتراند. در تصادفات موتورسیکلت آسیب پذیری سر و گردن، دست و پا و ستون مهره ها بیشتر از سایر بخش های بدن است.

طبق یک پژوهش انجام شده در سال 95 ،3000 نفر موتورسوار در کشور کشته شدند که 75 درصد تلفات ناشی از ضربه به سر بوده است. همچنین آمارگیری ها نشان می دهد بطور متوسط بیش از هفتاد درصد مرگ موتورسواران در تصادفات ناشی از آسیب های سر و گردن است. بنابراین محافظت سر و گردن باید نخستین اولویت موتورسوار باشد. باید در نظر داشت کلاه ایمنی موضوع مرگ و زندگی است و نباید در خرید آن تردید یا صرفه جویی کرد. تحقیقات نشان می دهد که استفاده موتورسیکلت سواران از کلاه ایمنی، احتمال مرگ را 42 درصد و ضربه به سر را 69 درصد کاهش میدهد. راننده و ترک نشین هر دو باید از کلاه ایمنی استفاده کنند و موتورسواری بدون کلاه ایمنی ممنوع و جرم محسوب می شود. موتورسواری که تمایل به استفاده از کلاه ایمنی ندارد همزمان به پیشواز خطر جانی، جریمه و توقیف موتورسیکلت می رود.

کلاه ایمنی باید استاندارد باشد. یعنی از حداقل مشخصات فنی برای حفاظت از سر برخوردار باشد. کلاه های ایمنی غیراستاندارد، مقاومت کافی در تصادفات شدید یا مقاومت در برابر برخورد با جسم سخت نوک تیز را ندارند و در مجاورت آتش و حرارت زیاد نیز آتش می گیرند. از سال 1382 استانداردهای کلاه ایمنی موتورسیکلت به شماره 875 برای کلاه تولید داخل در ایران اجباری شد. و در سال 1391 با آخرین ویرایش استاندارد ژاپن( شماره  8133 jis سال 2007) مورد تجدید نظر قرارگرفت. کلیه تولید و واردات کلاه ایمنی مشمول استاندارد اجباری هستند. بدون تایید استاندارد، تولید و واردات کلاه ایمنی ممنوع است.

متاسفانه شرایط تحریم و افزایش شدید قیمت کالاهای وارداتی باعث شده تا سودجویان مبادرت به توزیع کلاه ایمنی تقلبی و کم کیفیت در بازار کنند. طبق بررسی‌های انجام شده در سال 95، حدود 42درصد از نمونه‌های در سطح بازار غیر استاندارد و مردود در آزمون‌های ایمنی بوده‌اند و حتی در برخی نمونه ها خود کلاه ضربه به سر وارد کرده است.

خوشبختانه در حال حاضر کلاه ایمنی دارای استاندارد ایران با قیمتهای بسیار مناسب و براحتی در دسترس همگان بوده و عدم تهیه و استفاده از کلاه ایمنی موتورسواری توجیه پذیر نمی باشد. درصورتی که مایل به خرید کلاه ایمنی موتورسواری با برند خارجی هستید باید از اصل بودن کالا و دارا بودن استانداردهای معتبر نظیر  DOT، ECE، SNELL اطمینان حاصل کنید. توجه داشته باشید که استاندارد DOT آمریکا بیانگر حداقل های لازم و استانداردی نظیر SNELL رده های بالاتر ایمنی را شامل می شوند. در آینده به معرفی و مقایسه استانداردهای خارجی در این زمینه خواهیم پرداخت.

استحکام
مهمترین ویژگی یک کلاه ایمنی استاندارد، استحکام آن است. همه کلاه های کاسکت دارای دو بخش پوسته سخت بیرونی و لایه نرم و ضربه گیر درونی هستند. کارکرد پوسته سخت بیرونی ضربه گیری و جلوگیری از فرورفتن جسم سخت به داخل کلاه و کاسه سر است. کارکرد لایه درونی جذب انرژی ناشی از برخورد و محافظت کاسه سر موتورسوار است. كلاه ایمنی با كاهش اثر نیرو یا ضربه وارده به سر، خطر ناشی از صدمات جدی وارده به سر و مغز را كاهش می‌دهد. لایه ضربه‌گیر، از مواد نرم و قابل فشرده شدن مانند پلی استایروفوم یا یونولیت ساخته می شود. کاربرد این مواد در لایه داخلی بخاطر عمکرد مناسب آن در گرفتن ضربه وارد آمده به پوسته بیرونی کلاه ایمنی و جلوگیری از انتقال آن به کاسه سر است. روی لایه ضربه گیر، لایه پوششی قرار گرفته که مستقیم با سر در تماس قرار می گیرد و بنابراین نوع جنس بکار رفته در آن بایستی برای پوست و بدن زیان آور نباشد. این لایه پوششی معمولا از اسفنج فشرده نرم و پارچه مناسب تهیه می شود.

دقت کنید کلاه ایمنی حادثه دیده، آسیب دیده یا ترک خورده مقاومت لازم در برابر ضربات بعدی را ندارد. از کلاه کاسکت دست دوم نیز نباید استفاده کرد چون شما اطلاعی از نحوه استفاده و نگهداری از آن ندارید و علت واقعی فروش را هم نمی دانید. شاید علت فروش، آسیب دیدگی باشد!

رنگ
در انتخاب کلاه ایمنی رنگ آن را نیز در نظر بگیرید. رنگ کلاه کاسکت علاوه بر زیبایی ظاهری کاردکرد مهم دیگری دارد که یکی از ویژگی های مهم آن است. کلاه کاسکت های با رنگ روشن و براق در نور کم راحت تر دیده می شوند و خطر برخورد ناخواسته را کاهش می دهند. اما اگر کلاه تیره رنگ دارید بسادگی می توانید با خرید نوارهای شب رنگ چسب دار، کلاه خود را علامت گذاری و قابل دید در نور کم کنید.

محافظت از چشم ها و صورت
طلق شفاف جلوی کلاه ایمنی محافظ برای چشم موتورسوار است. طلق جلوی کلاه ایمنی نباید موج دار یا کدر باشد زیرا در مورد اول خطای مسافت و در مورد دوم موجب کاهش دید موتورسوار می شود. تصور نکنید عینک طبی یا آفتابی معمولی کفایت می کند. این عینک ها توانایی محافظت از چشم و صورت موتورسوار را ندارند، با افزایش سرعت موتورسیکلت باد از کنار شیشه به طرف چشم جریان پیدا می کند و موجب آب ریزش و کاهش دید چشم می شود و در برابر باران و پاشیده شدن آب نمی تواند از چشم موتورسوار محافظت کند. به همین دلیل بیشتر کلاه های ایمنی سه ربعی که انتخاب اسکوترسوارهاست مجهز به شیشه محافظ است و انواع دیگر با عینک های موتورسواری ایمن می شوند.

در هنگام خرید کلاه ایمنی دقت کنید که شیشه یا طلق محافظ از مواد شکننده که در تصادف برش های تیز ایجاد می کند، نباشد. کلاه های ایمنی شرکت های معتبر این نکته را رعایت و مواد مناسب را به کار می برند. تهویه هوای داخل کلاه ایمنی تمام رخ نکته مهمی در ماه های گرم و سرد است. در کلاه ایمنی مجهز به دریچه های باز و بسته شونده تهویه هوا، پس از حرکت هوای بیرون وارد کلاه شده و در هوای گرم کمک موثری به کاهش گرما و عرق کردن سر و صورت، و در هوای سرد مانع نشستن بخار گرم بازدم روی طلق و در نتیجه کاهش دید می شود.
خراشیدگی، تغییر رنگ، یا کدر شدن طلق محافظ دید شما را کم و فرصت واکنش به موقع هنگام خطر را کم می کند. در عوض کردن طلق یا شیشه ای که این مشکل را دارد تردید نکنید. برخی فروشگاه های عرضه کلاه ایمنی، قطعات یدکی مانند طلق محافظ یا ضامن باز و بسته شدن فک کلاه ایمنی یا کلید بسته شدن آن را دارند و برایتان تعویض می کنند.

اندازه
کلاه ایمنی باید قالب سر باشد و با آن چفت شود. اگر بتوانید کلاه را با کمی فشار به دور سر یا پایین و بالا بگردانید نشانه اندازه نبودن و بزرگ بودن است. کلاه گشاد به هنگام تصادف و برخورد به سطح سختی مانند کاپوت، شیشه ماشین، گارد محافظ جاده یا زمین، جابجا شده و در نتیجه به بخش ضعیف تر کلاه ضربه وارد می شود. اگر به شکل کلاه های آفرود توجه کنید متوجه کشیدگی محافظ فک خواهید شد. این کشیدگی برای افزایش توانایی ضربه گیری کلاه طراحی شده است.

اگر کلاه ایمنی به سقف سر فشار بیاورد آن را نخرید یا اگر دارید کلاه مناسبی تهیه کنید. فشار روی سقف سر سبب کند شدن گردش خون و سردرد شده و نشانگر اندازه نبودن کلاه ایمنی است. معمولا فروشندگان حرفه ای در هنگام خرید این نکته را به شما توضیح می دهند که کلاه کاسکت نباید به سقف سر فشار بیاورد ولی اگر در ابتدا کمی به دور سر فشار آورد بتدریج و پس از استفاده مکرر از کلاه؛ ابر یا اسفنج عقب نشینی کرده و کلاه راحت تر می شود.

کلاه ایمنی تنگ قابل تحمل نیست و موجب کلافه شدن، خستگی و نشنیدن صداهای خطر در اطراف می شود. دقت کنید کاهش صدا در هنگام استفاده از کلاه ایمنی به اندازه ای نباشد که نتوانید صداهای هشدار مانند بوق خودروها یا صدای نزدیک شدن آنان را نشنوید. تنگی بیش از اندازه کلاه با اخلال در تهویه سبب افزایش دمای داخل کلاه و کلافه شدن موتورسوار می شود. هرگز برای راحتی بند نگهدارنده را شل نبندید و از نبستن بند کلاه جدا خودداری کنید. در چنین وضعیتی کلاه ایمنی نمی تواند خود را در برابر برخورد با جسم سخت در تصادف نگه دارد و با جابجا و حتی بیرون آمدن آن از سر فاجعه روی خواهد داد.

ترکیب کاسه سر افراد متفاوت است و از نظر ریخت شناسی به سه نوع کشیده، تخم مرغی، و گرد رده بندی شده است. سازندگان معتبر کلاه ایمنی سوای اندازه کلاه، اطلاعات مربوط به ریخت قالب کلاه را نیز درج می کنند که توجه به آن در تهیه یک کلاه مناسب موتورسواری اهمیت زیادی دارد. کلاه کاسکت موتورسواری بطور کلی در سه رده اندازه ای کوچک(S) در اندازه های 540 تا 560 میلی متر، متوسط(M) در اندازه های 560 تا 580 میلی متر، و بزرگ(XL- XXL) در اندازه 580 تا 650 میلی متر ساخته می شود.

ترکیب ریخت و شماره بدان معنی است که فروشنده باید تعداد زیادی کلاه ایمنی در فروشگاه در دسترس گذاشته باشد که به سرمایه و فضای بیشتری نیاز دارد. به همین دلیل بیشتر فروشندگان کلاه ایمنی ترجیح نمی دهند که شما را برای انتخاب مناسب ترین نوع کلاه بر اساس دو معیار اندازه و ریخت سر راهنمایی کنند. در این مورد خودتان باید هشیار باشد و توجهی به سخن فروشنده ای که می گوید کلاه بتدریج اندازه می شود نکنید. فوم کلاه بتدریج جا می افتند و بمرور آزادتر می شود. ولی اگر ریخت سر شما با قالب کلاه ایمنی هماهنگ نباشد، مرور زمان مشکل ناراحتی ناشی از تنگی کلاه را حل نخواهد کرد.

وزن
وزن, عامل مهمی در مرغوبیت کلاه کاسکت است. کلاه های سنگین پس از مدتی موتورسوار را دچار درد شانه و گردن و حتی آرتروز گردن می کنند. وزن زیاد باعث فشار بر سر و گردن و خستگی راننده می شود. به همین دلیل برای ساخت کلاه کاسکت محکم و سبک باید از مواد مرغوب که قیمت بالاتر و وزن کمتری دارند استفاده شود. در سبک ترین و مقاوم ترین و گران ترین نوع کلاه ایمنی از الیاف موسوم به فیبرکربن استفاده می شود که بدلیل قیمت بالا تهیه آن در توان بخش بزرگی از موتورسواران حتی با درآمد متوسط نیست.

در خرید کلاه ایمنی توجه کنید حتی 50 گرم وزن بیشتر احساس ناراحتی و سنگینی بوجود می آورد. احساس سنگینی و ناراحتی با گذر از آستانه حدود یک کیلوگرم ایجاد می شود و اثر ناراحت کننده و خسته کننده وزن کلاه از این آستانه به بعد بصورت لگاریتمی افزایش می یابد. به عبارت دیگر 100 گرم اضافه وزن به کلاهی که 1500 گرم وزن دارد اثری چندین برابر 100 گرم اضافه وزن به کلاه 800 گرمی در پی دارد. به یاد داشته باشید کلاه ایمنی خوب و زیر یک کیلو نمی تواند ارزان باشد.

انواع کلاه ایمنی

• کلاه نیمه و آلمانی
• سه چهارم ( بدون طلق، طلق دار)
• تمام رخ (فک ثابت و فک متحرک)
• خارج از جاده(آفرود)
• اسپرتی دوگانه (ادونچری، اسپرتی)

کلاه های نیمه: همانگونه که ازنامش پیداست فقط نیمی از سر را محافظت میکند و ازنظرایمنی ضعیف ترین نوع کلاه محسوب میشود. کلاه های ایمنی که به شکل کلاه ارتش آلمان در جنگ جهانی دوم هستند نیز دراین گروه بندی قرار میگیرند.

کلاه های سه چهارم: که جلو باز هستند(فاقد حفاظ چانه) مناسب رانندگی های درون شهری و سرعت های پایین، حداکثر تا 65 کیلومتر در ساعت هستند. این کلاه ها به صورت توپی ( کروی ) و به گونه ای طراحی شده اند تا 60 درصد سر راننده را پوشش دهند. این کلاه ها در دو مدل طلق دار و بدون طلق در بازار وجود دارد. نوع بدون طلق در انواع عینک دار و بدون عینک و نیز نقابدار(آفتابگیر) وبی نقاب قابل تهیه است. از جمله ویژگی های مهم و متمایز کننده این کلاه نبود حفاظ جلوی چانه و وزن کمتر نسبت به سایر کلاه ها بوده و قابل استفاده در بیشتر فصول سال به دلیل سطح بالای ورود هوا به داخل کلاه و در نتیجه کاهش تعریق سر در آن می باشند. اما در فصل های سرد سال راننده دچار حس سرمای شدید بر روی صورت خود می شود. این کلاه ها قادرند تا ضربه هایی با قدرت 200 کیلوگرم را دفع کنند. قیمت این کلاه ها چیزی حدود 15 الی 50 دلار می باشد که بسته به نام شرکت سازنده و کشور سازنده و همینطور کیفیت دوخت روکش داخلی و کیفیت عینک آن متغیر می باشد. کلاه های سه چهارم و جلو باز برغم دید بهتر، راحتی، خنکی در تابستان و شکل زیبایی که دارند چانه و فک موتوسوار را بی پناه باقی می گذارند و توصیه نمی شود.

کلاه ایمنی تمام رخ: همه سر و صورت را محافظت می کند و موتور سوار را از عوامل مزاحم و آسیب زایی مانند باد، گرد و خاک، دوده، ورود پشه به چشم یا زنبور به کلاه و خوردن سنگریزه به چشم و چهره حفاظت و مانع از انحراف توجه راننده به راه می شود. این نوع کلاه بهترین نوع از نظر ایمنی و حفاظت است.

برای یک لحظه تصور کنید با سرعت در حال رانندگی در خیابان شلوغی یا جاده هستید و یکی از این عوامل مزاحم به چشم، گوش یا چهره شما می خورد. کم نیستند موتورسوارانی که بینایی خود را بخاطر یک سنگریزه کم اهمیت از دست داده‌اند یا نیش زنبور سبب تصادف و آسیب دیدگی آنها شده است. قانون ساده فیزیک را بخاطر داشته باشید که انرژی مساوی است با حاصل ضرب جرم در مجذور سرعت. بنابراین هنگامی که با سرعت حرکت می کنید برخورد یک سنگریزه کوچک به بخش محافظت نشده بدن و بخصوص صورت می تواند به اندازه برخورد ساچمه تفنگ بادی به شما آسیب بزند و منجر به از دست دادن توجه، تعادل و در نهایت کنترل موتورسیکلت و تصادف شود!

کلاه ایمنی تمام رخ استاندارد به راننده موتورسیکلت امکان می دهد اطراف خود را تا مسافت مورد نیاز به خوبی ببیند. میدان دید کلاه ایمنی باید دست کم تا ۱۰۵ درجه به هر طرف باشد که بیشتر از 90 درجه زاویه دید مفید انسان است.

کلاه های تمام رخ دارای حفاظ جلوی صورت (چانه) بوده و ضربه های شدید را تحمل می کنند. عرق کردن سر در هوای گرم و تنگی نفس عیب بزرگ کلاه های تمام رخ است. اما با پیشرفت فنآوری و ایجاد دریچه های مختلف و طراحی مسیرهای عبور هوا، تا اندازه زیادی این مشکل در کلاه های با کیفیت حل شده است. محدوده قیمت این کلاه ها از صد دلار تا هزار دلار است. استفاده از کلاه ایمنی تمام رخ در تابستان راحت نیست اما بهایی است که برای ایمن کردن حساس ترین عضو بدن خود باید بپردازیم. شما می توانید با انتخاب اندازه و نوع مناسب کلاه از دشواری های استفاده از آن کم کنید. اما اگر بازهم لجاجت کنید، استفاده از هر نوع کلاه ایمنی بهتر از استفاده نکردن از کلاه ایمنی است.
کلاه های تمام رخ در دو گونه فک ثابت و فک متحرک طراحی شده اند. کلاه های فک ثابت برای موتورسواری با سرعت بالا و موتورهای سنگین توصیه می شود و کلاه فک متحرک برای کاربردهای سبک تر مناسب است. برند فرانسوی «شارک» از طراحی خلاقانه ای در کلاه های فک متحرک خود استفاده می کند که در حالت استفاده از وضعیت سه چهارم بخش محافظ فک و چانه کلاه بطور کامل به عقب کلاه رفته و به شکل زیبایی در عقب کلاه چفت می شود. گویی کلاهی سه چهارم را می بینید.

کلاه های آفرود: برای موتور سواری در مسیر های ناهموار و موتورهای کراس، تریل، تریال بکار برده می شود. ویژگی این کلاه ها کشیدگی حفاظ فک و چانه است که برای گرفتن ضربه در برخوردهای شدید طراحی شده است. این گونه از کلاه تا 80 درصد سر را می پوشاند و مقاومت زیادی در برخورد با سطح سخت دارد. ویژگی های دیگر این کلاه ها نداشتن طلق جلو و سایه بان کشیده در بالای کلاه است که کار محافظت در برابر گل ولای پرتابی از موتور جلویی در مسابقات و تمرین ها را نیز به عهده دارد. معمولا  باید به همراه این کلاه از عینک محافظ چشم استفاده شود. گفته میشود که کارکرد دیگر سایبان کشیده، در سرعت های بالاتر است که کمی کلاه را به طرف بالا کشیده و از وزن آن روی گردن می کاهد! همچنین  این کلاه ها دارای فیلتر گرد و خاک در ورودی دریچه های هوا هستند و عینک های ویژه ای نیز برای استفاده از آن باید به چشم زده شود. نوع متوسط این کلاه ها معمولا از صد دلار به بالا قیمت دارد و انواع فیبرکربن در اروپا با قیمت های هزار دلار و بالاتر بسته به سازنده آن بفروش می رسند.

کلاه های اسپرتی دوگانه: که دارای ترکیبی از مشخصات کلاه های تمام رخ و آفرود هستند. یعنی پوشش مناسب سر و چانه، طلق محافظ، کشیدگی در محل چانه ( البته کمتر از کلاه های آفرود)، سایبان یا آفتابگیر کشیده (معمولا کمتر از کلاه های آفرود)، کانالهای عبور هوا، طلق/ عینک آفتابی و وزن نسبتا سبک. کاربرد اصلی این نوع کلاه سفر با موتور یا ادونچر می باشد. البته چون سایبان این نوع کلاه قابل برداشته شدن است از این کلاه می توان درشهر و کاربردهای عمومی نیز استفاده کرد. اما قیمت بالاتر و دید جلو کمتر(به دلیل کشیدگی در قسمت چانه) نسبت به کلاه های تمام رخ را نباید از نظر دور داشت.

نکته آخر

دقت کنید نباید کلاه ایمنی خود را به دیگران بدهید یا از کلاه دیگری استفاده کنید. زیرا تماس لایه پوششی با پوست و گوش و بینی و چشم استفاده کننده خطر جدی انتقال بیماری های واگیردار بخصوص انواع خطرناک ویروس را بدنبال می آورد. برای خرید کلاه ایمنی بیشتر دقت کنید تا جنس نامرغوب یا غیرواقعی به شما نفروشند. برای برخی از فروشنده ها جان شما اهمیتی ندارد. آنها سعی می کنند جنسی را که دارند به شما بفروشند. با حوصله و بررسی و گرفتن راهنمایی از فرد یا منبعی که منفعتی در فروش به شما ندارد مناسب ترین کلاه ایمنی را خریداری کنید. مراقب مشابه اصل باشید.