خصوصیات روغن موتورسیکلت، تفاوت روغن معدنی و روغن سنتتیک

خصوصیات روغن موتورسیکلت

در مطلب قبلی (13 نکته مهم انتخاب و تعویض روغن موتورسیکلت) اشاره کردیم انجین، جعبه دنده و کلاچ در خودروها سه بخش مستقل از هم را تشکیل می دهد. و روغن موتور و روغن دنده(واسکازین) بطور مجزا ریخته می شود. کلاچ خودروها نیز خشک و بدون روغن است. اما انجین، جعبه دنده و کلاچ بیشتر موتورسیکلت ها با همدیگر در یک پوسته قرار دارند و با یک نوع روغن روانکاری می شوند. در موتورسیکلت ها ذرات حاصل از سایش قطعات کلاچ و جعبه دنده وارد همان روغنی می شود که وظیفه روغنکاری انجین را هم دارد. پس موتورسیکلت نیازمند روغن متفاوتی است.

روغن مناسب موتورسیکلت بایستی 3 مشخصه مهم داشته باشد. نخست مقاومت بیشتری در برابر حرارت ناشی از کارکرد انجین که معمولا در دورهای بالاتر از موتور خودرو کار می کند، داشته باشد. دوم بتواند کلاچ چند صفحه های موتورسیکلت را خنک و تمیز کند ولی منجر به لغزش صفحات کلاچ نشود. و سوم آنکه کیفیت لازم برای روغنکاری چرخ دنده های گیربکس را هم داشته باشد.

در موتورسیکلت ها با سه گونه متفاوت اصطکاک روبرو هستیم:

1. 1- اصطکاک رفت و برگشتی دو سطح مانند سایش رینگ پیستون با سیلندر.
2. اصطکاک گردشی مانند سایش ساچمه ها و دیوار نگه دارنده در بلبرینگ.
3. اصطکاک ترکیبی در چرخ دنده های گیربکس.

هنگامی که دو چرخ دنده با یکدیگر درگیر می شود دو سایش که نتیجه در هم فرو رفتن و سپس جدا شدن دندانه های چرخنده و همچنین گردش هر چرخ دنده حول محور است بوجود می آید.

روغن با لیز کردن سطوح تماس، اصطکاک و گرمای ایجاد شده از آن را کاهش می دهد.  پمپ روغن نیز با گردش مداوم روغن مانع از سوخته شدن روغن در نقاط داغ  انجین، انتقال گرمای بخش های داغ و روغن داغ شده به بخش های کمتر داغ -مانند بدنه و پوسته- می شود.  ساخته شدن سیستم های روغن خنک که با گردش روغن در رادیاتور کوچکی آن را خنک و سپس به داخل انجین موتورسیکلت برمی گرداند، بر همین مبنا می باشد.

بطور کلی روغن مناسب چه در خودرو و چه در موتورسیکلت باید خاصیت جذب الکتریکی به سطوح فلزی داخل انجین داشته باشد. رسوب برجای نگذارد. به قطعات نچسبد و دقت آنها را تغییر ندهد. با انواع واشرها و قطعات درزگیر لاستیکی سازگار باشد و خواص لاستیکی آنان را تغییر ندهد. خاصیت پاک کنندگی داشته باشد و با حل آلودگی ها در خود مانع از گیر کردن آلودگی در بخشی از انجین شود. با فولاد و سایر فلزات و آلیاژهای بکار رفته در ساخت قطعات انجین و گیربکس سازگار باشد. و در گستره تغییرات دمای انجین، روانکاری را بنحو مطلوب انجام دهد.

روغن موتور چگونه ساخته می شود؟

هر روغن موتوری از ترکیب روغن پایه و افزودنی ها، ساخته می شود. تفاوت اصلی بین روغن موتورهای معدنی(مینرال) و سنتتیک(شیمیایی ترکیبی) در روغن پایه مورد استفاده است. در روغن موتورهای معدنی، روغن پایه حاصل پالایش نفت خام است. ولی در روغن موتورهای سنتتیک روغن پایه را با ترکیبات شیمیایی خاصی درست می کنند.

روغن موتور های موجود در بازار از نظر فناوری و فرایند ساخت به سه دسته معدنی، نیمه سنتتیک، و سنتتیک تقسیم می شود و روی بسته بندی روغن موتورها نوع روغن درج می شود.

روغن موتور معدنی (Mineral)

ساده ترین روغن که به آن روغن معدنی(مینرال) می گویند از پالایش نفت خام بدست می آید. بسته به سبک یا سنگین بودن نفت خام پالایش شده، تا 7% روغن پایه را گوگرد تشکیل می دهد که عنصری بشدت اکسید کننده و بنابراین آسیب زا به قطعات انجین و گیربکس است. در روغن معدنی حاصل پالایش نفت خام عناصر دیگری نیز مانند نیتروژن، کلرین، فسفر، سدیم، نیکل، منیزیم، و وانادیوم وجود دارد که به قطعات داخل موتور و محیط زیست آسیب می زند. روغن موتورهای معدنی با توجه به فرایند ساده تر ساخت، نسبت به روغن موتورهای نیمه سنتتیک یا تمام سنتتیک قیمت کمتری دارند. عمر روغن های معدنی با توجه به مقاومت کمتر آن در برابر حرارت و استهلاک کمتر است و زودتر از روغن های سنتتیک باید عوض شود. روغن های معدنی در خودروهای و موتورسیکلت های قدیمی استفاده می شود ولی عملکرد لازم برای انجین های جدید که درآن از فناوری های پیشرفته استفاده شده را ندارد.

روغن موتور سنتتیک یا فول سنتتیک (Synthetic)

در جنگ جهانی دوم، آلمانی ها که دچار تحریم نفتی شدند با استفاده از تقطیر ذغال سنگ و گاز متان در روشی که به نام مخترعین آن «فرانس فیشر و هانس تروپش » روش « Fischer–Tropsch » نامیده می شود برای نخستین بار سوخت و روغن موتور سنتتیک را تولید کردند. فرایند ساخت این نوع روغن ها بتدریج بهتر شد و به مرحله ای رسید که از مزایای بیشتری نسبت به روغن موتورهای معدنی حاصل پالایش نفت برخوردار شد. در فرایند ساخت روغن موتورهای سنتتیک که از طریق ترکیبات شیمیایی ساخته می شوند ناخالصی موجود در روغن موتور از بین رفته و ساختار شیمیایی روغن به گونه ای اصلاح می گردد تا کیفیت و روانکاری بالاتری داشته باشد.

دارا بودن ساختار مولکولی یکنواخت یکی از ویژگی های روغن موتورهای سنتتیک، نسبت به به روغن موتورهای مینرال است. مولکول های روغن موتورهای سنتتیک برخلاف روغن های معدنی بهتر روی همدیگر می لغزند و به همین دلیل قدرت روانکاری بیشتری دارند.

شرکت های تولید کننده روغن موتور، روغن موتورهای سنتتیک را با ساختارهای متفاوت و برای کارکردهای مختلف تولید می‌کند. مواد شیمیایی افزودنی‌ نقش ویژه‌ای در کارکردهای روغن دارند. هر یک از مواد افزودنی ویژگی های خاصی را در روغن موتورهای سنتتیک ایجاد می نماید. از جمله این مزایا و ویژگی ها می توان به تبخیر کم و پایداری بهتر، حفظ گرانروی در دماهای بالا و پایین، مقاومت بالا در برابر اکسیداسیون، جلوگیری از خوردگی و کف ، کمک به کاهش مصرف سوخت، کاهش رسوبات موتور و… اشاره کرد.

فلز روی یکی از مهمترین افزودنی ها به روغن موتور است که برای جلوگيری از سايش فلز با فلز به روغن اضافه می شود. یکی از بخش های انجین که بشدت زیر فشار و اصطکاک قرار دارد و افزودن روی به جلوگیری از فرسایش آن کمک می کند میل بادمک است. بادامک های روی این میله وظیفه باز کردن سوپاپ های هوا و دود را بر عهده دارند. بطور معمول حدود ۱۱٪  از افزودنی ها به روغن موتور را فلز روی تشکیل می دهد. اما در موتورهاي توربو و موتورهایی که با دور بالا کار می کنند و استهلاک بیشتر است، از مقدار بیشتری روی در روغن استفاده می کنند.
شوينده ها که رسوبات را در روغن حل و از رسوب و چسبيدن آنها روی قطعات جلوگيری می کنند یکی از افزودنی های مهم به انواع روغن ها می باشند. استفاده از روغن های دارای شوینده های بهتر سبب کنده شدن رسوبات چسبیده به قطعات موتور شده و می توانند باعث خرابی موتور شوند. برای همین در مواردی که نوع روغن باید ارتقا یابد موتور را برای حدود 15 دقیقه با روغن بهتر روشن کرده و سپس روغن را عوض کرده و روغن تازه جای آن می ریزند. بدین ترتیب رسوبات در روغن حل شده و قبل از ایجاد خرابی در موتور بیرون ریخته می شوند.

یکی از افزودنی های مهم دیگری که به روغن اضافه می شود کارکرد جلوگیری از سایش محل نشستن سوپاپ در سر سیلندر را دارد. این بخش از سرسیلندر به دلیل گرما و فشار زیاد به سرعت ساییده می شود. یکی از این مواد خاکستر سولفاته است که بطور طبیعی از سوخته شدن روغن در انجین ایجاد می شود. خاکستر سولفاته خاصیت ضد سایش قوی دارد در مقدار کم تاثیر زیادی در محافظت از محل نشستن سوپاپ ها در سر سیلندر دارد.

روغن موتورهای تمام سنتتیک، گران قیمت ترین روغن موتور های موجود می باشند.

روغن موتور نیمه سنتتیک (Semi Synthetic)

روغن موتورهای نیمه سنتتیک در واقع مابین روغن موتورهای معدنی و فول سنتتیک قرار می گیرند و در واقع از ترکیب روغن موتورهای معدنی و سنتتیک حاصل می‌شود. هرچند روغن موتورهای نیمه سنتتیک از تمام مزایای روغن موتور سنتتیک بهره نمی‌برد اما کیفیت بالاتری نسبت به روغن موتورهای معدنی دارند.

روغن های نیمه سنتتیک به خاطر داشتن افزودنی های بیشتر نسبت به روغن های معدنی در دمای بالاتر و شرایط سخت تری کار می کنند. روغن های  نیمه سنتتیک از لحاظ ویژگی و قیمت بین روغن های معدنی و تمام سنتتیک قرار دارند.

جمع بندی: بطور کلی با توجه به موارد گفته شده بهترین روغن برای انواع موتورسیکلت های امروزی روغن های سنتتیک تولید شده مطابق با استاندارد ژاپن (JASO) برای انواع موتورسیکلت می باشند. روغن های معدنی فقط مناسب استفاده در موتورسیکلت های قدیمی است که با دور کم و فناوری پایین کار می کنند. در مطلب بعد به استانداردهای تولید روغن – که روی قوطی های روغن درج می شود – و چگونگی استفاده از آن ها برای خرید آگاهانه تر و حفظ سلامت موتورسیکلت خواهیم پرداخت.